Son günlər sosial şəbəkələrdə, saytlarda və kütləvi informasiya vasitələrində sürətlə yayılan, cəmiyyət tərəfindən ajiotajla qarşılanan, digər tərəfdən isə həssas yanaşılmalı məsələlərdən biri ailədaxili şiddət və onun yaratdığı fəsadlardır.
Bir müddət öncə Bakıda ailə daxilində baş verən hadisə nəticəsində ana öz övladı ilə birgə intihar etdi. Bundan bir neçə gün sonra bölgələrdən birində kişi öz həyat yoldaşı və övladını qətlə yetirdi. Gördüyümüz kimi, məkan və səbəblər başqa olsa da, nəticəsi heç kimin istəmədiyi sonluqla yekunlaşdı, başqa sözlə ailədaxili cinayətlə. Ümumiyyətlə isə son zamanlar ailədaxili şiddət və cinayətlərlə bağlı xəbərlərin çoxalması əslində həyəcan siqnalıdır və bu məsələyə diqqətin artırılmasını tələb edir.
Belə xoşagəlməz hallarının artmasının səbəbləri müxtəlifdir. Sosial, iqtisadi, psixoloji və digər səbəblərdən yaranan bu anlaşılmazlıqlar daha sonra gərginliklərin artmasına, şiddət və zorakılığa və sonda dəhşətli nəticələrə gətirib çıxarır.
Son zamanlar ailədaxili münaqişələrin çoxalmasında bütün dünyanı cənginə alan pandemiyanın təsirlərini də unuda bilmərik. Pandemiya insanların həyatlarına təkcə maddi deyil, mənəvi, psixoloji, tibbi və digər formalarda birbaşa və ya dolayı yollarla təsirini göstərib.
Problemin kökündə duran psixoloji amillər nələrdir?
Ailə daxilində baş verən şiddət insanların psixoloji və fiziki dünyalarında çətin bərpa olacaq yaralar açır. Boşanma, ayrı yaşamaq kimi nəticələrlə bərabər cinayət, intihar kimi amillərin də olması belə halların aradan qaldırılması istiqamətində araşdırmaların artırılmasını labüd edir.
Mərkəzimizə müraciət edən pasiyentlərin müəyyən bir qismi məhz ailədaxili münasibətlərdən yaranan problemlərdən dolayı psixoloq yanına üz tuturlar.
Ən çox qarşılaşdığımız səbəblər sırasında ailə üzvlərinin uzun müddət çalışması, istirahətə zaman ayırmaması, iş mühitində yaranan stress, tərəflərdən birinin digərinə qarşı qısqanclıq hissi, zərərli vərdişlərə aludəçilik, o cümlədən ailə üzvlərindən birinin fiziki və psixoloji pozuntularının olması və digər halları göstərə bilərik.
Qeyd etdiyimiz amillərlə yanaşı digər məqamlar da mövcuddur, amma səbəbin hansı olmasından asılı olmayaraq təəssüf ki, əksər münaqişələrin nəticələri xoş olmur. Münaqişələrin böyümə səbəbləri sırasında tərəflərin bir-birini anlamaması, güzəştə getməməsi, yaranan problemdə günah və məsuliyyəti qəbul etməmək, inadkarlıq kimi səbəblər üstünlük təşkil edir.
Ailədaxili münaqişələrdən əziyyət çəkən insanların fiziki və psixoloji davranışlarında problemlər zaman keçdikcə özünü daha qabarıq formada göstərir:
Belə ki, həmin insanlarda baş verən hadisələrdən dolayı qorxu, günah hissi, “qoruya bilmədim, bacarmadım” kimi ifadələrlə əks olunan həyəcan, stress, aqressiya, intiqam almaq duyğuları, diqqət əksikliyi, tək qalmaq arzusu, özgüvən əksikliyi kimi psixoloji narahatlıq və problemlər ortaya çıxır. Bununla yanaşı müxtəlif dərəcəli xəsarət almalar, ölüm, sağlamlıq problemləri, qidalanma və yuxusuzluq pozuntuları və digər fiziki narahatlıqların olması həmin insanların gələcək həyatlarında fəsadlarını göstərir.
Dəhşətli ailə cinayətlərinin qarşısını necə alaq?
Hansı formada olmasından asılı olmayaraq zorakılıq ailə dəyərlərinə, ümumiyyətlə münasibətlərə yarası çətin sağalan zərbə vurur. Belə zorakılıq halları baş verdikdə ailənin üzvləri bir-birinin düşməninə çevrilir, çox zaman ailə dağılır, cütlüklər və onların uşaqları psixoloji travma alır.
Ailə daxilində zorakılıqların, cinayətlərin azaldılması və aradan qaldırılması məsələsi uzun vaxt istəyən, birgə fəaliyyət tələb edir. Ailədaxilində aqressiyanın, son nəticədə isə cinayətin baş verməməsi üçün tərəflər mütləq bir-birlərini başa düşməli, problemi danışıqlar yolu ilə həll etməlidir. Bundan başqa, aqressiyanın baş verməməsi üçün hər bir insan enerji çıxaran işlə məşğul olmalı, sevdikləri məşğuliyyətlərdən özünü məhrum etməməlidir. Burada ailə üzvlərinin də üzərinə böyük yük düşür. Həyat yoldaşları və digər ailə üzvlərində hiss olunan narahatlıqları ört-basdır etmək yox, problemin ən qısa zamanda həll olunması üçün müvafiq sahənin mütəxəssislərinə müraciət etmək, ehtiyac yaranarsa psixoloji, tibbi və digər formalarda dəstək almaq lazımdır.
Cəmiyyətə çağırış: birlikdə fəaliyyət göstərməliyik
Cəmiyyətdə yaranan digər xoşagəlməz hallar kimi, ailədaxili cinayətlərin də azaldılması üçün birlikdə fəaliyyət göstərməliyik. Burada aidiyyatı qurumlar, təşkilatlarla bərabər vətəndaşların da üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Maarifləndirmə kampaniyaları, mövcud problemlərlə bağlı çağırışlara dəstək olmaq, ətrafında olan insanları məlumatlandırmaqla insanlar öz töhfələrini verə bilərlər. Qeyd edilənləri həyata keçirə biləriksə, biz daha xoşbəxt və sağlam gələcəyə nail ola biləcəyik.
Təranə Paşayeva,
“Loqos” Psixoloji və Nitq İnkişaf Mərkəzinin rəhbəri,
“Psixoloji Xidmət və Tədqiqatlar Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri
Psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru
